MULTI CULTI CLUB

Dzisiejszy judaizm – musimy to sobie wyjaśnić na wstępie – nie jest w żadnym wypadku prostą kontynuacją judaizmu biblijnego. Jest zupełnie inną religią niż był w czasach Jezusa.

Nazwa „judaizm” pochodzi od jednego z pokoleń żydowskich – pokolenia Judy. Nazwa „Izraelici” od plemienia Izrael. Nazwa „Hebrajczycy” była początkowo określeniem wojowniczego ludu, który pojawił się na terenach Palestyny (najprawdopodobniej poprzedników dzisiejszych Żydów zwano Hebrajczykami ponieważ przybyli z tamtej strony Jordanu).

Środowisko powstania judaizmu

Judaizm jako religia wyrasta z tradycji starożytnego Izraela. Lud izraelski pojawił się w Palestynie w XII w. przed Chrystusem w wyniku złączenia się kilku plemion zachodniosemickich. Niektóre z nich przebywały przez pewien czas w Egipcie, skąd wywędrowały przed 1200 r.p.Ch. Monarchię w Izraelu wprowadził Saul. Dawid i Salomon zarządzali dużym państwem obejmującym tereny sąsiadujące z Palestyną. Po śmierci Salomona jego państwo rozpadło się na dwa królestwa:

• północne – przeszło pod panowanie asyryjskie w 722 r. przed Chrystusem
• południowe – przetrwało do 586 r. przed Chrystusem, kiedy to zostało zdobyte przez wojska Nabuchodonozora , który deportował część Żydów do Babilonii tzw. niewola babilońska (586-538 r. p.Ch.)

Po upadku Babilonii Żydzi wrócili do kraju i zajęli się odbudową Jerozolimy i świątyni. Po okresie panowania perskiego Palestyna znalazła się w granicach państwa Aleksandra Wielkiego, a następnie Seleukidów. Ponieważ władcy greccy promowali obcą Hebrajczykom kulturę hellenistyczną, spotkało się to z oporem Żydów i za panowania Antiocha IV Epifanesa doszło do powstania machabejskiego. To dało Żydom na pewien czas spokój i niezależność, ale w 63 r.p.Ch. dostają się pod panowanie Rzymu. Powstania antyrzymskie zakończyły się fiaskiem i zburzeniem Jerozolimy przez Tytusa (70 r. po Chrystusie).

Mojżesz i objawienie

Za założyciela judaizmu uważa się Mojżesza, który – jak się przypuszcza – żył w XIII w. przed Chrystusem. Jest to postać historyczna. Pochodził z plemienia Lewiego. Po urodzeniu został porzucony nad Nilem, gdzie znalazła go córka faraona. W gorejącym krzaku ukazał mu się Bóg i nakazał wyzwolić naród izraelski z niewoli egipskiej. Pod jego przewodnictwem Hebrajczycy przeszli przez pustynię. Bóg objawił mu się również na górze Synaj (Horeb). Mojżesz ustanowił prawo oparte na ścisłym monoteizmie. Jako reprezentant Żydów zawarł przymierze Izraela z Bogiem i otrzymał boskie przykazania (Dekalog). Tradycja żydowska przypisywała Mojżeszowi autorstwo Pięcioksięgu (Tory).

Objawienie w judaizmie opiera się na idei wybrania. Bóg objawia się jako jedyny możliwy Wyzwoliciel i „udziela siebie” narodowi wybranemu. Zapisanym objawieniem judaizmu jest Biblia hebrajska (znaczna część Starego Testamentu). Ale najważniejszy jest Pięcioksiąg Mojżeszowy, zaś wszystkie inne są tylko komentarzem do niego. Wyznawcy judaizmu walory objawienia przypisują też Talmudowi („Tora nie pisana”). Według Żydów wywodzi się on z tego samego źródła co Tora pisana, czyli z pouczeń udzielonych przez Biga Mojżeszowi. Z czasem dla wielu Żydów Talmud stał się nawet ważniejszy od Biblii.

Święte księgi judaizmu

• Biblia hebrajska – została napisana w klasycznym języku hebrajskim i liczy według podziału żydowskiego 24 księgi, zgrupowane w 3 zbiory: Torę (Prawo), Nebiim (Proroków) oraz Ketubim (Pisma). Żydzi nie włączyli do swego kanonu tzw. ksiąg deuterokanomicznych, które powstały w diasporze żydowskiej (na emigracji) w języku greckim (chrześcijanie przyjmują je jako księgi kanonu Starego Testamentu).
• Talmud = Miszna + Gemara. Według Żydów, Mojżesz miał otrzymać na Synaju oprócz zapisanego Prawa („Tora pisana”) także pouczenia ustne, które przekazywano sobie z pokolenia na pokolenie. Z nich miał powstać Talmud („Tora ustna”). W rzeczywistości na dzieło to składają się komentarze do Tory, które powstawały etapami, niejako „warstwowo”. Przypuszcza się, że już w I w. po Chrystusie istniały prywatne zbiory rabinackiej interpretacji Tory. Najstarsze ich warstwy pochodziły z III w. przed Chrystusem. Na przełomie II i III w. po Chrystusie Juda ha-Naszi postanowił uporządkować te tradycje. Tak powstała podstawowa warstwa Talmudu – Miszna. Zawiera ona 6 rozdziałów i stanowi trzon Talmudu, podstawowe spisane tradycje żydowskie, przekazywane przez dziesiątki lat ustnie. Druga część talmudu – Gemara (oznacza „zakończenie) jest uzupełnieniem Miszny. Ponieważ Gemara powstawała w dwóch miejscach (w Palestynie i w Babilonii), dlatego dziś dysponujemy Talmudem jerozolimskim i Talmudem babilońskim.

Różne grupy żydowskie odwoływały się do jeszcze innych źródeł pozabiblijnych i pozatalmudycznych (np. do apokryfów Starego Testamentu). Spekulacje mistyczne Żydów znalazły swe ujście w kabale, która pojawiła się w XII w. we Francji, skąd przedostała się do Hiszpanii, Niemiec i Polski. Dla kabały wydarzenia biblijne stanowią jedynie szatę literacką Słowa Bożego i tylko mistyczny odczyt pozwala poznać ich prawdziwą treść.

Wreszcie powstawały różne teksty teologiczne na poszczególne tematy, które cieszyły się potem ogromnym powodzeniem np. filozofia i teologia Majmonidesa. Do tej grupy należy też, atakujący postać Jezusa, traktat Toledoth Yeszu.

Rozwój judaizmu pobiblijnego

Obraz współczesnego judaizmu jest złożony. Jeśli można mówić o jedności Żydów, to opiera się ona na wierze w jednego Boga, przynależności do narodu żydowskiego i na niezliczonych tradycjach. jednakże zróżnicowanie i spory wśród Żydów nie przeszkadzają im podejmować wspólnych działań. Po powstaniu chrześcijaństwa przebudowano judaizm. Wiele nurtów zdominował tzw. judaizm rabiniczny. Po zburzeniu Jerozolimy Żydzi rozproszyli się po całym świecie. Kultura żydowska w Hiszpanii dała linię sefardyjczyków, natomiast grupy wywodzące się z Palestyny (przez Bizancjum, Italię i Niemcy dotarły do Polski) określa się aszkenazyjczykami. Z czasem pojawili się żydowscy górale w Kaukazie, etiopscy falaszowie, Żydzi z Buchary, Jemenu, Indii i Chin. W średniowieczu Żydzi zamieszkiwali niemal wszystkie kraje chrześcijańskiej Europy, a po odkryciu Ameryk, również i tam. Z półkoczowniczych pasterzy stali się oni rolnikami i rzemieślnikami, kupcami i członkami wolnych zawodów. Posiadali wpływy finansowe i polityczne – między innymi dlatego spotykali się z represjami. Od XIX w. zaczął rozwijać się wśród nich ruch syjonistyczny, zmierzający do odbudowy państwa Izrael.

Główne odłamy judaizmu

W judaizmie przez prawie 2000 lat nie było jednego centrum władzy religijnej, toteż rozwijały się różne jego formy:

• judaizm konserwatywny (1845) – oderwał się od judaizmu reformowanego i rozwijał się w Stanach Zjednoczonych; łączył praktyki ortodoksyjne z unowocześnionymi wierzeniami reformistów. Ta największa w Ameryce grupa jako pierwsza poparła syjonizm.
• chasydyzm (ultraortodoksi) – ruch odrodzenia religijnego, powstał w połowie XVIII w. na Ukrainie i w południowej Polsce. Kładzie się w nim nacisk nie na rytuał lecz na wewnętrzne oddanie Bogu i płynącą stąd radość. Każdą społecznością chasydzką kieruje cadyk (mąż sprawiedliwy). Obecnie ruch ten silny jest w Stanach Zjednoczonych i Izraelu, a szczególną popularnością wśród młodzieży cieszy się grupa Lubawicza.
• kabaliści – tradycja mistyczna, zapoczątkowana w średniowieczu we Francji i Hiszpanii, oparta na ezoterycznej interpretacji Tory, która nadaje każdemu szczegółowi znaczenie mistyczne.
• judaizm liberalny (1902) – grupa najbardziej nowoczesna, powstała w Londynie jako brytyjska wersja ruchu amerykańskich reformistów.
• nieortodoksi – zwolennicy dostosowania Tory do czasów współczesnych. Mężczyźni i kobiety modlą się wspólnie. Kobiety mogą być rabinami. W liturgii używa się hebrajskiego i języka rodzimego.
• judaizm ortodoksyjny – zwolennicy rygorystycznego trzymania się Tory. Mężczyźni i kobiety modlą się osobno. Kobiety nie mogą być rabinami. W liturgii używa się wyłącznie hebrajskiego.
• syjonizm (1896-97) – ruch nacjonalistyczny na rzecz utworzenia państwa żydowskiego w Ziemi Świętej. Cel ten został osiągnięty z powstaniem Izraela w 1048 roku. Od tej pory syjonizm ma poparcie wszystkich grup.
• rekonstrukcjonizm (1922) – bardziej radykalne odgałęzienie judaizmu, powstałe w Stanach Zjednoczonych z inicjatywy konserwatywnych rabinów, popieraną częściowo przez reformatorów.
• judaizm reformowany – ruch zainicjowany w Niemczech na początku XIX w. i przeniesiony do Stanów Zjednoczonych. Odrzuca tradycyjne wierzenia, praktyki i prawa głoszone w Talmudzie jako nieobjawione bezpośrednio przez Boga.

Tagi: Izrael, judaizm, Żydzi