MULTI CULTI CLUB

Jeszcze w przededniu islamu na południu Półwyspu Arabskiego żyły plemiona o filiacji matrylinearnej. Spotykanym zjawiskiem była poliandria, a więc kobiety miały prawo posiadać po kilku mężów. Jednak w tym czasie wszędzie wokół był już patriarchat, a niewiasty postrzegano głównie jako matki rodów. Cofając się w historii do VII wieku – czasu, w którym islam stawiał pierwsze kroki, pozycja niewiast w świecie muzułmanów była klarowna. Kobiety posiadały pełnię praw obywatelskich: czynnie uczestniczyły w życiu politycznym, społecznym i wojskowym. Islam, wprowadzając nowy porządek społeczny, uznał kobietę za równą partnerkę mężczyzny i ustalił jej poczesne miejsce w rodzinie. Wraz ze śmiercią proroka Muhammada (8 czerwca 632 r.) nastąpił rozwój kalifatu, który sprawował zwierzchnią władzę – zarówno polityczną, jak i religijną – w państwie. Działalność, jaką zaczęli prowadzić kalifowie w późniejszym stadium ich panowania (kontrola życia codziennego wyznawców islamu, nadinterpretacja Koranu, szeroko rozumiany seksizm) doprowadziła do wcielenia w życie wszelkich form podporządkowania kobiety mężczyźnie. Islam przeobraził się z religii w ideologię polityczną (tzw. islamizm),  której zadaniem miała być całościowa kontrola życia jednostki.

Zasłona na twarz?

Haja, czyli skromność (termin ten pochodzi od arabskiego słowa hayat, co oznacza życie) jest czynnikiem, który kontroluje postępowanie każdego muzułmanina. Funkcja tego terminu jest wielopłaszczyznowa, aczkolwiek przede wszystkim odnosi się do czynów, jakich dopuszcza się każdy wierzący. Haja to sposób na życie – unikanie grzechu, którym jest brak skromności, a dbanie o godność własną i honor rodziny.

W obecnych czasach powstał dyskurs odnośnie noszenia przez muzułmanki różnego rodzaju nakryć głowy, czy zasłon na twarzach. Choć zjawisko to nie zostało zdefiniowane w Koranie, jest bardzo często praktykowane przez wyznawczynie (stało się nawet elementem mody). Koran domaga się jedynie od kobiet zakrywania ciała i skromności. Zwyczaj ukrywania twarzy pod zasłoną znany był już w okresie dżahilijji (nakrycie zwane nikabem), skąd przeniknął do islamu.

Kamienowanie cudzołożnic?

W języku arabskim jest bardzo dużo polisemii. Szlachetny Koran – jako Święta Księga – został objawiony Muhammadowi w języku świętym – czyli klasycznym arabskim, więc zważając na jego świętość nikt nie powinien starać się tłumaczyć jego wersetów na inne języki. Jednakże istnieje wiele przekładów  Koranu na inne języki, stąd tyle niekończących się sporów i nieporozumień w sferze nauk koranicznych (np. kara za cudzołóstwo, która jest praktykowana w formie kamienowania między innymi w Arabii Saudyjskiej, gdzie panuje zaostrzone prawo koraniczne, czy w Iranie, Nigerii, dotyczy w praktyce tylko kobiet, mimo że Koran jasno określa, iż obowiązek dochowywania wierności dotyczy zarówno żony, jak i męża.

Ponadto w Świętej Księdze islamu forma kary nie jest dokładnie zdefiniowana, stąd też ten prymitywny, a zarazem najstarszy sposób uśmiercania zaczął być stosowany na terenach dzisiejszego Bliskiego Wschodu. Warto pamiętać o tym, iż praktyki te są mocno zakorzenione w tradycji mieszkańców tamtejszych terenów, a nie w religii. Świadczy o tym także jeden z fragmentów Biblii, który opisuje próbę ukamienowania Marii Magdaleny za cudzołóstwo.

Feminizm islamski a feminizm muzułmański

Feminizm muzułmański nie jest feminizmem islamskim (choć oba należą do grupy feminizmu religijnego). Pierwszy walczy o zaprzestanie ustawicznego deprecjonowania kobiet, poddaje się refleksji odnośnie miejsca niewiast w społeczeństwie islamskim. Działania te odbywają się na płaszczyźnie Koranu, hadisów oraz prawa. Natomiast feminizm islamski nie kwestionuje prawa szari’atu, domaga się jednak równości kobiet w zakresie praktyk religijnych (np. uczestnictwo kobiet w modlitwach publicznych). W większości krajów arabskich to prawo szari’atu, czyli prawo koraniczne reguluje kwestie prawno-społeczne (szari’at nie uznaje rozgraniczenia pomiędzy religią a życiem codziennym).

Jednakże nie jest to największym źródłem nieporozumień – w przypadku oczywiście osób oczytanych i potrafiących umiejętnie interpretować Świętą Księgę religii muzułmańskiej – Koran. Nieporozumienia zakorzenione są głęboko w tradycji. XIX i XX wiek przyniosły kulturze arabsko-muzułmańskiej odrodzenie, które polegało m.in. na zdynamizowaniu archetypowej opozycji przeciwieństw, której szala przechyliła się tak bardzo na korzyść mężczyzn. W egipskich ruchach narodowo-wyzwoleńczych ramię w ramię z mężczyznami brały udział kobiety.

Pierwsze oznaki feminizmu muzułmańskiego pojawiły się w latach dwudziestych XX wieku w Egipcie. Jednakże były to zaledwie pojedyncze głosy kobiet samotnych. Zamężne niewiasty w obawie przed silną ręką męża wolały milczeć, co więcej, próbowały uciszyć te, które mówią zbyt wiele. W 1923 roku egipska emancypantka Huda Szarawi zerwała z twarzy zasłonę w obecności zebranych tłumów. Czyn ten stał się impulsem do zniesienia w świecie arabskim i muzułmańskim rozdziału płci, a wprowadzenia koedukacji. Feministki działające na terenie Egiptu uparcie dążyły do obalenia prawa zwyczajowego (urfu), które w swojej surowości mijało się z podstawowymi zasadami islamu. Dopiero w latach osiemdziesiątych XX w. feminizm muzułmański nabrał mocniejszego znaczenia. Jednym z zamierzeń, jakie postawiły sobie członkinie tego ruchu, było uświadomienie feministkom z Zachodu, że walka o przywileje muzułmanek w ich obecności, a przy okazji wykluczanie ich z jakichkolwiek debat, tworzenie obrazu kobiety, która w żadnym wypadku nie potrafi wydusić z siebie słowa, jest działaniem pogrążającym sytuację kobiet podlegających prawom islamu. Drugim postulatem stała się próba udowodnienia społeczeństwu muzułmańskiemu, że islam jest religią głoszącą równość kobiet i mężczyzn. Zostało to bowiem określone w Koranie. Świadczy o tym fragment:

I wysłuchał ich Pan: Ja nie pozwolę zginąć żadnemu uczynkowi tego spośród was, który czyni dobro, czy będzie to mężczyzna, czy kobieta. Jesteście zależni jedni od drugich. A tym, którzy wywędrowali razem, i tym, którzy zostali wypędzeni ze swoich domostw, i tym, którzy walczyli i zostali zabici – My, z pewnością, odpuścimy ich złe czyny, i wprowadzimy ich do Ogrodów, gdzie w dole płyną strumyki: to jest nagroda pochodząca od Boga! A u Boga jest piękna nagroda! (Rodzina Imrana – Al.-Imran, Rozdział 3, 3:195)

…co też jasno wskazuje, iż nie powinien on być powodem do represjonowania niewiast. O postępy walczyły nie tylko pierwsze emancypantki, ale pomagali im w tym mężczyźni (słynny Kasim Amin, który opublikował dwie książki dotyczące emancypacji kobiet), którzy domagali się monogamii, równouprawnienia, a także praw kobiet do oświaty i rozwodu. Wraz z modernizmem kobieta zyskała dostęp do oświaty – stała się nie tylko uczennicą, ale i nauczycielką. W 1900 roku Hifni Nasif, pisarka i feministka, jako pierwsza kobieta uzyskała dyplom rządowy ukończenia szkoły dla nauczycielek w Egipcie. Już w pierwszej połowie XIX wieku Arabki mogły podjąć pracę. I wojna światowa otworzyła im rynek pracy na większą skalę. Jedną z feministek islamskich obecnych czasów jest pochodząca z Pakistanu Asma Barlas, która od wielu lat zajmuje się interpretacją Koranu (nie biorąc pod uwagę hadisów) w kontekście dyskursu równości płci i sprawiedliwości społecznej.

W swoich pracach nie skupia się jedynie na pozycji kobiet w świecie islamu, ale jej zainteresowania są znacznie szersze – zajmuje się badaniem płci w religii muzułmańskiej. Pasjonują ją także relacje pomiędzy islamem a Zachodem, muzułmańska rewolucja seksualna, jak również hermeneutyka Koranu. Współczesne muzułmanki sięgnęły po prawa polityczne, urzędy państwowe i miejsca w parlamentach. Prawa wyborcze najwcześniej otrzymały mieszkanki Syrii, bo już w 1949 roku. Kolejnymi państwami, w których kobiety miały prawo głosować były Egipt i Tunezja.

Natalia Rani Junik

www.ranijunik.blogspot.co.uk

Tagi: feminizm, islam, kobieta w islamie