Gnawa – bractwo czarnych niewolników z Maroka
Gnawa lub Gnaoua to zarówno grupa etniczna, jak i religijne bractwo Sufi w Maroku. Nazwa pochodzić od słowa aguinaw, co w języku Berberów oznacza „czarnego człowieka”. Są oni potomkami niewolników sprowadzonych do Maroka w XV w. przez Portugalczyków do pracy na plantacjach trzciny cukrowej. Pochodzili oni z rejonów obecnego Mali, Senegalu, Burkina Faso, Ghany czy Gwinei. Przez wieki stanowili zamkniętą wspólnotę, która w swoich pieśniach opisywała tragiczne losy spędzone w arabskiej niewoli. Podobnych tajnych bractw czy stowarzyszeń istnieje w Maroku wiele (zobacz też: Magiczne Maroko – święci i mistycy). Początki bractwa, jego historia i sama tradycja owiane są tajemnicą. Głównie dlatego, że były one przekazywane jedynie ustnie (w formie opowieści lub pieśni) i nigdy nie zostały spisane. Tradycja ta łączy jednak w sobie tradycyjny islamski sufizm i przedmuzułmańskie tradycje Maghrebu i Czarnej Afryki.
Wierzenia i rytuały Gnawa
Popularyzacja muzułmańskich wierzeń wśród podbitych czarnych plemion Afryki Północnej nie zdołała do końca wyeliminować wcześniej praktykowanych wierzeń. Mimo to, Gnawa są wyznawcami islamu, a ściślej rzecz ujmując, jego mistycznego nurtu – sufizmu. Członkowie Gnawy odnaleźli w Koranie postać, od której wywodzą swoje pochodzenie. Jest nim Bilal, pochodzący z Etiopii wyzwolony czarny niewolnik, który stał się towarzyszem Mahometa i pierwszym wzywającym z minaretu wiernych do modlitwy muezinem.
Gnawa praktykują różne rytuały uzdrawiania oparte na przedislamskich afrykańskich obrzędach animistycznych. Są postrzegani jako mistrzowie w magicznym usuwaniu skutków zatrucia jadem skorpiona i specjaliści leczeniu chorób… szczególnie o podłożu psychicznym. W swych praktykach uzdrawiających wykorzystują oni kolory, olejki eteryczne i pachnidła oraz pracę z wyobraźnią, lękiem i strachem. Ceremonie Gnawa wykorzystują muzykę i taniec do przywołania duchów świętych przodków, które mogą odpędzić zło lub uzdrawiać. Gnawa mogą także zapewniać błogosławieństwo duchów w życiu. Swoje rytuały odprawiają na placach i ulicach Maroka. Najważniejszym obrzędem jest Lila Derdeba. Trwa całą noc, od zmierzchu do świtu (czasami nawet kilka nocy z rzędu). Maalem, mistrz ceremonii, gra na guembri, trzystrunowym instrumencie o bardzo niskim brzmieniu. Pozostali muzycy wybijają rytm na metalowych kastanietach, zwanych qraqeb. Wszyscy jednocześnie tańczą, często wpadając w trans, podczas którego – jak wierzą – mają kontakt z duchami. Towarzyszy temu hipnotyczna muzyka, wsparta chóralnym śpiewem i klaskaniem w dłonie. Gnawa kultywowali też tradycję rytualnego posiadania wyrażaną poprzez taniec i praktyki mające na celu wzbudzić lęk. Rytuał posiadania nazywany Jedba, poprzedza noc, podczas której muzyk-mistrz i jego trupa swą grą wprowadzają zebranych w odpowiednią ku obrzędowi atmosferę.
O czarodziejskiej muzyce Gnawa
Muzycy Gnawa grają głęboko hipnotyczne, transowe dźwięki, nisko brzmiące, rytmiczne melodie zw. sintir. Wykorzystują śpiewny dialog z uczestnikami obrzędu/koncertu, klaskanie i cymbały zwane krakeb (l.m. karkaba). Muzyka Gnawa zdobyła na świecie szerokie uznanie w latach 70-tych. Wówczas powstały dwa marokańskie zespoły Jil Jilala i Nass el Ghiwane, które połączyły muzykę Gnawa z innymi popularnymi gatunkami marokańskiej muzyki. Gnawa wzbudziła zainteresowanie artystów takich, jak: Bill Laswell, Randy Weston, Adam Rudolph, Don Cherry, Pharoah Sanders, Jimmy Page czy Robert Plant z Led Zeppelin. Duże zasługi w popularyzowaniu tej muzyki ma Hassan Hakmoun. Przyciągnęła ona również amerykańskiego artystę Billa Laswella (płyta „Night Sprit Masters”) i Bryna Jonesa (Muslimgauze), który nagrywa elektroniczną muzykę z motywami zapożyczonymi z Bliskiego Wschodu. Obecnie najbardziej popularnym zespołem kojarzonym z Gnawą są nagrywający we Francji Algierczycy z Gnawa Diffusion. Z czasem Gnawa stało się znakiem rozpoznawczym marokańskiej muzyki. Centrum muzyki Gnawa jest Essaouira na południu Maroka. Co roku odbywa się tam międzynarodowy festiwal Gnaoua World Music Festival. W Marakeszu doroczny festiwal muzyki Gnawa odbywa się w sanktuarium Moulay Brahim w górach Atlasu.
Tagi: gnawa, Maroko, muzyka
