Maski sił rządzących przyrodą w Oceanii
W Oceanii, maski noszono zazwyczaj w połączeniu z bogatymi ozdobami głowy i całego ciała. Ich wyrobem zajmowali się specjaliści, a po użyciu były one starannie przechowywane przez zaufaną osobę. Barwy i zdobnictwo masek mają tu znaczenie symboliczne. Nauka ich właściwego rozumienia jest ważnym elementem obrzędów inicjacyjnych. Głównym powodem religijnego zastosowania maski u tych ludów, jest pragnienie transformacji w zwierzę, ducha, bóstwo lub innego człowieka. Aby pozyskać przychylność zwierząt i przyciągnąć je lub też posiąść ich moc, używa się masek zwierzęcych. W Oceanii (podobnie jak w Afryce) ogromne znaczenie mają natomiast maski występujące w widowiskach obrzędowych ku czci sił rządzących przyrodą. Mieszkańcy północnych wybrzeży Pacyfiku (ale również Indianie Ameryki Północnej i Indianie Pueblo z Ameryki Południowej), ozdabiają swoje maski barwnym pierzem. Ma to symbolizować przekroczenie pomostu od świata ludzi do świata duchów. Etnografowie uważają maskę za najbardziej charakterystyczny element tej kultury i wręcz określają ją „kulturą masek”.
W religiach kultur tradycyjnych (szczególnie w Oceanii, Ameryce Płd., Azji i Afryce) maski są nieodzownym elementem celebracji rytuałów. Wyobrażenia, jakie są umieszczane na maskach, sięgają głęboko do tradycji wierzeniowej określonego ludu. Tak więc nie może być mowy o podobieństwie masek – chociaż zewnętrznie mogłyby wydawać się podobne – treść i znaczenie poszczególnych masek są bardzo różnorodne, jak różnorodne są wierzenia. Maski są używane dla ułatwienia łączności pomiędzy ludźmi, ich przodkami i bóstwami. Odzwierciedlają ponadto odpowiedni porządek społeczny, który może przynieść w przyszłości dobrobyt, jak również sprowadzić ubóstwo.
Na Nowej Gwinei, a także innych wyspach Melanezji maski są powszechnie używane podczas rytuałów religijnych wielu plemion. Ich funkcja polega na symbolicznym wyrażaniu ludzkich oczekiwań, nadziei i lęków, a także ożywianiu pamięci przodków i odnawianiu więzi z duchami opiekuńczymi, na które zwraca się najwięcej uwagi w życiu praktycznym. Do nich zasadniczo odprawia się obrzędy rytualne, przedstawia się je w rzeźbach i maskach. Stworzyły one struktury i zwyczaje społeczne oraz nauczyły człowieka, według jakich zasad wykonywać rzeźby i maski. Zasady te są przekazywane człowiekowi podczas snu, gdy jego dusza opuszcza ciało i spaceruje po wiosce, spotykając się z innymi duszami lub duchami przodków. Również dusze przebywające w miejscach wiecznego spoczynku, co pewien czas mogą je opuścić. Przyzywa się je w obrzędach pogrzebowych oraz podczas festiwalu singsing, aby były obecne w maskach lub w głosie instrumentów muzycznych.
Plemię Orokolo, mieszkające w południowo – zachodniej części Papui, maluje maski używając pięciu kolorów: różowego, czarnego, białego, żółtego i szarego. Każdy ornament ma wymiar symboliczny, znany tylko członkom określonego klanu. Prostokąty oznaczają pola uprawne, a barwna przestrzeń na szczycie maski – „pustą” dziś ziemię, która stanie się dla klanu źródłem utrzymania, gdy obecnie uprawiane grunty wyjałowią się. Maska o kształcie owalnej tarczy zawiera więc obraz świata dzisiejszego a zarazem i przyszłego. Zwykle, w dolnej połowie maski pojawia się symboliczna twarz przodka, którą niekiedy otacza czapa chmur, wskazująca, że mamy do czynienia ze światem duchów. Linia biegnąca przez pionową oś maski to magiczny sznur łączący niebiosa i ziemię. Wielkie święto ludu Orokolo (Hevehe) kończy się odesłaniem (lub odwiezieniem) przodków do krainy duchów, co w praktyce oznacza zniszczenie masek. Pali się je, a popioły wrzuca uroczyście do morza, w którym rezyduje wielki duch, pochłaniający wszystkie inne duchy.
Podczas melanezyjskich obrzędów inicjacyjnych, obejmujących często rytuały śmierci i ponownych narodzin, oprócz masek przodków pojawiają się maski demonów, aby przyjąć nowych członków do wspólnoty plemiennej. Młodzi chłopcy mogą po raz pierwszy nałożyć maskę po ceremonii inicjacji. Dziewczętom nie wolno nosić masek. Podczas uroczystości, każdą z nich włada duch obdarzony wielką mocą, toteż ludzie są zawsze bardzo poruszeni widokiem zamaskowanej postaci, mimo iż wiedzą, że kryje się za nią tylko chłopiec.
Mieszkańcy Papui Nowej Gwinei podczas tańców wkładają niesamowite, plecione maski pokryte błotem. Ponadto całe ich ciała są umazane w błocie. Na dłoniach mają oni nasadzone długie szpony z bambusa. Zgodnie z tradycją, ludzie błota tańczyli, aby dodać odwagi swym wojownikom i wystraszyć wroga. Szary kolor glinianych masek oraz ziemi, którą tancerze smarują całe ciała, symbolizuje śmierć oraz świat duchów.
Plemię Abelam, ze wschodnich obszarów rzeki Sepik i Papui Nowej Gwinei, sporządza drewniane maski swoich pawa. Wierzą oni, że dostali je od bóstw lub herosów kulturowych, wraz z normami regulującymi życie każdego człowieka. Do wyrobu masek używają koloru czerwonego, żółtego, białego i czarnego. Wszystkie te barwniki są uzyskiwane z darów natury i mają one magiczną moc, np. od zastosowania białego koloru zależy, jak duże urośnie pawa. Natomiast na „dożynkowe” święto ludzi Abelam, wyplatane są z długiej trawy specjalne maski pawa. Pawa jest wtedy utożsamiana z plonem i jako takiej oddaje jej się cześć.
U niektórych plemion rytualne znaczenie masek nieco się zatarło, lecz ich posiadanie w dalszym ciągu wiąże się z prestiżem. Maski pełnią rolę rytualnych prezentów, bądź już tylko dzieł sztuki. Przechowywano je wraz z innymi przedmiotami o znaczeniu magicznym w domach mężczyzn, gdzie kobiety nie miały prawa wstępu.
