Polityczna historia współczesnego Egiptu: od Nasera do Mubaraka
Republika arabska jest stosunkowo nowym ustrojem państwowym w dziejach historii Egiptu. Od 1914 roku Egipt oficjalnie stał się Protektoratem Brytyjskim pod nazwą Sułtanat Egiptu. Wcześniej pod rządami Imperium Osmańskiego (formalnie do 1914 roku, a faktycznie okupacja terenu Kanału Sueskiego przez siły Brytyjskie trwała od 1882 roku), podporządkowany Stambułowi, przekształcony został wreszcie w terytorium zależne od Anglików. Brytyjczycy wprowadzili stan wojenny na terenie Egiptu, który miał zostać utrzymany do momentu zakończenia I wojny światowej. W tym czasie zaczęły się formować pierwsze ugrupowania nacjonalistyczne, a także organizacje o charakterze politycznym (partia Wafd pod przywództwem Saada Zaghlula), których naciski doprowadziły do uzyskania przez Egipt niepodległości. Dopiero 28 lutego 1922 roku protektorat nad Egiptem został zniesiony, stan wojenny odwołany, a państwo formalnie zostało uznane za niepodległe. Rząd Brytyjski zastrzegł jednak 4 punkty, wobec których powinno stosować się nowo niepodległe państwo: Brytyjczycy zagwarantowali sobie prawo do kontroli Kanału Sueskiego, obrony Egiptu, a także monitorowania polityki wewnętrznej i zewnętrznej tego kraju. Rada Konstytucyjna, składająca się z prawników rozpoczęła prace nad projektem konstytucji, która miała zapewnić Egiptowi atrybuty liberalnego sprawowania władzy. 30 kwietnia 1923 roku została uchwalona konstytucja, która wprowadziła monarchię konstytucyjną, a także dwuizbowy parlament (deputowanych, wybieranych w wyborach powszechnych oraz senat częściowo obsadzany przez króla). Król otrzymał prawo weta, był zwierzchnikiem sił zbrojnych, powoływał ministrów, jak również mógł rozwiązywać parlament. Pierwsze wybory odbyły się w 1924 roku. Władcą nowożytnego Królestwa Egiptu został król Fu’ad I (panujący od 1917 roku drugi sułtan Egiptu), a partią wiodącą w Izbie Deputowanych Wafd, której przedstawiciel – Zaghlul objął stanowisko premiera. W czasie rządów króla Fu’ada trzy główne siły polityczne rywalizowały ze sobą, co przyczyniło się do niestabilnej sytuacji w kraju i niezadowolenia społecznego. Pomiędzy królem Fu’adem I, Wafdem a politykami i urzędnikami brytyjskimi ustawicznie narastał konflikt. Członkowie partii Wafd, którzy dążyli do uzyskania faktycznej (a nie tylko formalnej) niepodległości Egiptu porozumienie z monarchą traktowali pragmatycznie. Król nie stosował się do postanowień konstytucji, rządził autokratycznie i uważał, że nie ma obowiązku konsultacji swoich decyzji z premierem czy parlamentem. Było to głównym źródłem napiętych relacji pomiędzy nim a premierem. W 1929 roku monarsze udało się obalić rząd i powołać gabinet liberalny, co zaowocowało rządami twardej ręki i znacznym oddaleniem się od spraw zwykłego Egipcjanina. Królestwo Egiptu dosięgnął kryzys gospodarczy, a w państwie zaczęło dochodzić do licznych protestów i wystąpień antyrządowych. Młodzi ludzie radykalnie zaczęli angażować się w sprawy polityczne. W 1930 roku wprowadzono zmiany do konstytucji dotyczące swobody podejmowania decyzji przez króla oraz rząd z zastrzeżeniem, że nie można wnosić do tekstu konstytucji poprawek przez najbliższe 10 lat. Została ona unieważniona dopiero 30 listopada 1934 roku, natomiast przywrócono wersję z 1923 roku. W kraju zmiany rządów następowały coraz częściej. Do 1952 roku było ich aż 32.
Po śmierci króla Fu’ada I rolę monarchy w Egipcie przejął jego syn – Faruk I, który okazał się być nadzieją dla młodego społeczeństwa na unowocześnienie i zdynamizowanie systemu sprawowania władzy. Partia Wafd traciła poparcie, natomiast w siłę rosło ugrupowanie Braci Muzułmanów opowiadających się za przeniesieniem do życia społecznego fundamentalizmu religijnego. Bractwo Muzułmańskie za główną ideologię swoich działań uznawało religię – islam, który miał regulować wszelkie prawa i obowiązki obywatela. Religia ta gwarantowała ludziom równość, a według członków Bractwa, również wolność, której efektem jest demokracja. Bracia Muzułmanie sprzeciwiali się działaniem partii politycznych i krytykowali króla Egiptu za klęskę poniesioną w wojnie izraelsko-arabskiej. Ich stowarzyszenie zajmowało się tworzeniem wielu organizacji z różnych sfer życia codziennego (m.in. własne meczety i przedsiębiorstwa, własna służba zdrowia wraz ze szpitalami i przychodniami, organizacje sportowe, zawodowe a nawet paramilitarne – Bataliony Stronników Boga). Uważali, że najubożsi powinni otrzymywać pomoc finansową ze strony Państwa.
W 1933 roku utworzone zostało stowarzyszenie Młody Egipt (Misr al-Fatha) o charakterze nacjonalistycznym, składające się z pokolenia dwudziestolatków, głównie studentów miejscowych uczelni wyższych rozgoryczonych obecnym systemem zarządzania krajem. Młodzi Egipcjanie działali pod hasłem: „Bóg-Ojczyzna-Król”. Ich głównym celem było unowocześnienie polityki, gospodarki i oświaty. Spora część członków Młodego Egiptu (w tym Gamal Abdel Naser Husajn oraz Anwar as-Sadat) stała się członkami organizacji wojskowej (nielegalnie powstałej w egipskiej armii) Wolnych Oficerów, którzy dokonali diametralnych zmian w kraju za sprawą rewolucyjnego przewrotu w 1952 roku. Przez większość okresu monarchii konstytucyjnej w Egipcie obywatelom towarzyszyły nastroje antyżydowskie, których efektem były liczne demonstracje młodzieży w Kairze i Aleksandrii pod hasłami wyrzucenia Żydów z Egiptu i Palestyny. Piętno klęski jaką poniosło w 1949 roku Królestwo Egiptu w wojnie z Izraelem spoczywało na młodych Egipcjanach.
23 lipca 1952 roku garstka Młodych Oficerów pod kierunkiem pułkownika Gamala Abdel Nasera dokonała bezkrwawego zamachu stanu, którego efektem było obalenie monarchii króla Faruka I posądzanego przez opozycję o znaczną zależność od Brytyjczyków i nieumiejętne zarządzanie dobrem Egiptu. Królowi został postawiony warunek: miał ustąpić ze stanowiska i bezzwłocznie opuścić kraj. Faruk I był ostatnim władcą z dynastii Muhammada Alego, która panowała w Egipcie od ponad 150 lat. Po raz pierwszy od ponad dwóch tysięcy lat Egiptem rządzili Egipcjanie. Społeczeństwo uwierzyło, że nadchodził bliski koniec ingerencji ze strony brytyjskiej w wewnętrzną politykę Egiptu. Początkowo ustanowiono rządy cywilne. Państwem zarządzała Rada Rewolucyjnych Dowódców. Tymczasowym prezydentem został w 1953 roku Muhhamad Nadżib, jednakże pod koniec roku władzę przejął Gamal Abdel Naser. 18 czerwca 1953 roku Egipt stał się oficjalnie republiką.
Głównym celem świeżych przywódców było wprowadzenie nowego porządku w kraju, który polegał na pozbyciu się dotychczasowej elity politycznej oraz na wprowadzeniu szeregu reform, usprawniających działanie systemu zarządzania państwem. Młodzi Oficerowie reprezentowali poglądy nacjonalistyczne, więc przede wszystkim dążyli do wyzwolenia Egiptu spod brytyjskiej okupacji. Rada Rewolucyjnych Dowódców zadecydowała o zawieszeniu dotychczasowych partii politycznych i ograniczeniu swobody ich działalności z przekonaniem, iż utrudniają one wdrażanie nowych reform w Egipcie. Były to początki unicestwienia pluralizmu politycznego w kraju. W tym czasie ważne stanowiska państwowe zostały przydzielone wśród oficerów, którzy nie mieli doświadczenia w zarządzaniu dobrem państwowym. Następstwa ich rządów odniosły wiele razy negatywne skutki. Dotychczasowi, doświadczeni politycy zostali aresztowani, a następnie uwięzieni bez procesu. Otrzymali również zakaz prowadzenia działalności politycznej. Powołano wówczas jedną (a zarazem jedyną legalną) partię prezydencką – Front Wyzwolenia, której sekretarzem generalnym został Naser.
W 1955 roku na konferencji państw Azji i Afryki w Bandungu Gamal Abdel Naser, wraz z przedstawicielami władz innych państw (marszałek Jugosławii Tito, prezydent Indonezji, premier Indii – Nehru, który był autorytetem Nasera, a zarazem pomysłodawcą tego konceptu, a także prezydent Ghany) sformułowali 5 punktów współistnienia o charakterze pokojowym, co dało początek Ruchowi Państw Niezaangażowanych. Naser stał się jego protagonistą. Ruch ten zakładał między innymi utrzymanie niepodległości państw doń należących (zakaz wydzierżawiania swoich terytoriów na bazy wojskowe) oraz wartości demokratycznych (porozumienie międzynarodowe), a także nieprzystępowanie do międzynarodowych paktów militarnych. Celem było pozbycie się obcych mocarstw z terenów własnych państw. Dzięki temu Naser zyskał prestiż na arenie międzynarodowej. 16 stycznia 1956 roku Egipt zyskał nową konstytucję, uchwalona została ustawa zasadnicza na mocy której Gamal Abdel Naser objął stanowisko premiera oraz prezydenta. W kwestii jego obowiązków było powoływanie i odwoływanie ministrów, a także prowadzenie polityki międzypaństwowej. Obok osoby prezydenta siłę decyzyjną w kraju miał także parlament (mógł podobnie jak prezydent odwołać ministrów) – jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe. Konstytucja z 1956 roku wprowadzała w państwie nowy, socjalistyczny porządek. W tym samym roku ogłoszona została (zgodnie z odgórnym planowaniem państwowym w zakresie gospodarki) nacjonalizacja Kanału Sueskiego, która stała się początkiem inwazji brytyjsko-francusko-izraelskiej na Egipt. Dzięki politycznemu wsparciu ze strony Stanów Zjednoczonych oraz ZSRR konflikt ten został zażegnany, a w kraju nastąpiła nacjonalizacja większych przedsiębiorstw.
Sposób sprawowania władzy przez Nasera zyskał miano naseryzmu. Opowiadał się za ideą świeckiego, zindustrializowanego i modernistycznego państwa socjalistycznego, gdzie społeczeństwo będzie demokratyczne, spółdzielcze, bez podziału na klasy. Realizował ideę kemalistowską. Dążył do ustanowienia Egiptu przywódcą państw arabskich, dlatego też nie zgodził się na zawarcie Paktu Bagdadzkiego, ponieważ wiązało się to ze znacznym wzrostem pozycji Iraku w świecie arabskim. Gamal Abdel Naser uchodził za polityka nieprzekupnego, co zagwarantowało mu aż do końca jego życia pozytywny wizerunek w oczach Egipcjan. Dzięki nacjonalizacji Kanału Sueskiego był uznawany za bohatera narodowego. Mieszkańcy Egiptu widzieli w nim prawdziwego lidera państwa. Był podziwiany za wprowadzenie w kraju realnej niepodległości, a także za stanowczy antykolonializm. Syryjczycy cenili go za zjednoczenie Arabów. Mimo swojej pobożności (odbył pielgrzymkę do Mekki) był zwolennikiem polityki o charakterze świeckim, chociaż islam zajmował ważne miejsce w tym systemie. Doprowadził do likwidacji sądów wyznaniowych na rzecz sądownictwa świeckiego. W latach 60 XX wieku w Egipcie wprowadzono bezpłatne szkolnictwo w szkołach wszystkich szczebli, płacę minimalną zwiększono o 100%, a stan gospodarki uległ znacznej poprawie. W 1965 roku Gamal Abdel Naser trzeci raz został wybrany prezydentem Egiptu na sześcioletnią kadencję. Konflikty wewnętrzne w państwie wciąż wzrastały, a społeczeństwo organizowało liczne manifestacje. Na brak stabilności w kraju miał duży wpływ konflikt izraelsko-arabski, z którym zmagała się Republika Egiptu. Mieszkańcom towarzyszyły nastroje antysyjonistyczne. Dochodziło do korupcji na wysokich stanowiskach, jednakże żaden urzędnik państwowy nie poniósł konsekwencji z tego tytułu poza przeniesieniem go na inny, równie opłacalny etat. Funkcje państwowe pełniły osoby, które nie posiadały kwalifikacji w tej dziedzinie. Główny ośrodek władzy znajdował się w dalszym ciągu w dobrze uzbrojonej armii, której utrzymanie wymagały ogromnych nakładów pieniężnych. Klęska Egiptu w 1967 roku w walce z Izraelem o Półwysep Synaj przyspieszyła koniec rządów Nasera. Takiego przebiegu wydarzeń nawet sam prezydent się nie spodziewał. Egipt dosięgnął kryzys pieniężny, ponieważ armia, na którą przeznaczano dotychczas mnóstwo pieniędzy, poniosła klęskę w walce z Izraelem (utracono około 80% sprzętu wojskowego). Następstwem tych wydarzeń było dobrowolne ustąpienie Nasera ze stanowiska przywódcy Egiptu, które spotkało się z protestami ludności pragnącej aby prezydent naprawił popełnione przez siebie błędy.
(Fot. http://weekly.ahram.org.eg)
Rezygnacja została wycofana, a przywódca powrócił na stanowisko głowy państwa. Szukając winnych porażki w walce z wrogiem, pragnąc jednocześnie oczyścić się z wszelkich win, prezydent doprowadził do aresztowań, a w następstwie procesów sądowych kilku generałów lotnictwa, których posądził o zaniedbania w służbie. Ludność Egiptu była zaskoczona tymi decyzjami, ponieważ armia cieszyła się w kraju dużym uznaniem. Procesy generałów zostały uznane przez Egipcjan za niesprawiedliwe i podstępne. W Kairze doszło do demonstracji. Po tych wydarzeniach pozycja Nasera znacznie osłabła w państwie.
W ostatnich latach sprawowania władzy prezydent zdecydował się na częściową liberalizację gospodarki. Gospodarka centralnie sterowana przemieniła się jednak w kapitalizm państwowy. Od1967 roku do 1970 roku trwały wciąż walki pomiędzy Egiptem i Związkiem Radzieckim a Izraelem. 7 sierpnia 1970 roku Egipt przyjął warunki pokojowego planu Rogersa, co miało stać się początkiem drogi do zakończenia konfliktu na Bliskim Wschodzie. W efekcie Republika Egiptu złamała warunki zawieszenia broni i ponownie zaatakowała Izrael. Prezydent Gamal Abdel Naser zmarł 28 września 1970 roku. Nie udało mu się za życia utrzymać pokojowych stosunków z dotychczasowym wrogiem – Izrealem. Jego śmierć stała się dla Egipcjan kolejną porażką i smutnym wydarzeniem w dziejach kraju. W pogrzebie prezydenta – twórcy nowoczesnego Egiptu wzięło udział 4 miliony mieszkańców, którzy niepewni dalszych losów Egiptu rozpaczali nad utratą stanowczego przywódcy.
Następcą Gamala Abdel Nasera został dotychczasowy wicepremier Egiptu – Anwar as-Sadat, który przez niespełna osiemnaście lat pomagał mu w wielu decyzjach wagi państwowej. Nowy prezydent na samym początku ogłosił, że pragnie pozbyć się dotychczasowego systemu sprawowania władzy, a co za tym idzie zdenaseryzować Egipt. Sadat nie miał silnych wpływów wśród wojskowych, dlatego też zdecydował się usunąć ich ze stanowisk jakie zajmowali w administracji. Podjął także decyzję o odnowieniu stosunków z Zachodem, zwłaszcza ze Stanami Zjednoczonymi, których władze miałyby pomóc odzyskać Republice Egiptu z rąk Izraelczyków Synaj. W październiku 1973 roku Izrael został niespodziewanie zaatakowany przez siły egipskie. Wojna ta nie zwróciła Synaju, jednakże dała Egipcjanom wewnętrzne poczucie wygranej. Dzięki temu nowy prezydent zyskał w oczach obywateli i przywrócił im wiarę w to, że Egipt ponownie stanie się liderem wśród państw arabskich, jak również odzyska utracone terytorium. Marzenia Egipcjan się spełniły i w 1979 roku podpisano traktat pokojowy, którego efektem było odzyskanie przez państwo kontroli nad Synajem w 1982 roku i nawiązanie stosunków dyplomatycznych z Izraelem. Akt porozumienia z dotychczasowym wrogiem wyalienował Egipt ze świata arabskiego, czego następstwem było usunięcie go z Ligii Państw Arabskich i utrata poparcia wśród sąsiadów.
Anwar as-Sadat prezentował odmienny światopogląd aniżeli jego poprzednik – Gamal Abdel Naser. Był znacznym przeciwnikiem systemu socjalistycznego, opowiadał się za liberalizacją i kapitalizmem w gospodarce, a co najważniejsze, pragnął przywrócić islam jako główne źródło prawa w państwie. Spotkało się to z poparciem ze strony Braci Muzułmanów, którzy w czasie rządów Nasera dążyli do wprowadzenia prawa religijnego w Egipcie. W 1971 roku wprowadzono nową Konstytucję Egiptu, na mocy której islam stał się religią państwową, a szari’at podstawowym źródłem ustawodawstwa. W 1976 roku prezydent wprowadził system wielopartyjny, co wzmocniło rolę parlamentu, który wreszcie stał się miejscem debaty politycznej. Sadat popierał politykę otwartych drzwi, która przyniosła wielu wrogów jego reżimowi, a także brak poparcia ze strony obywateli. To, o co dotychczas walczyli Egipcjanie wraz z Naserem, czyli całkowite odseparowanie się od świata Zachodu, autonomię i życie na poziomie, zostało niespodziewanie zachwiane. Najbogatsze klasy społeczne wzbogacały się jeszcze bardziej (zwłaszcza przedsiębiorcy, lekarze, prawnicy oraz finansiści), a klasy biedniejsze popadały w większą biedę. Przepaść pomiędzy standardem życia biednych i bogatych wciąż się powiększała, a społeczeństwo ulegało rozwarstwieniu. Egipcjanie pochodzący ze średnich i najniższych warstw społecznych czuli się zaniedbani przez głowę państwa, a także rozgoryczeni obecnym stanem ich życia, który uległ znacznemu pogorszeniu. Anwar as-Sadat zajmował się w dużej mierze rozwijaniem swojej kariery politycznej na arenie międzynarodowej, aniżeli służeniem państwu i jego mieszkańcom. Zaprzestano przeznaczać środki pieniężne na budowanie domów i mieszkań dla potrzebujących, usunięto dodatki żywnościowe, a osoby pracujące na etat, zwłaszcza w sektorach państwowych, nie otrzymywały wypłaty tak regularnie jak dotychczas. Kraj dosięgła inflacja, na czym najbardziej ucierpiał przeciętny mieszkaniec Egiptu. Państwo było zadłużone, a długi zaciągnięte u ZSRR, a także w innych państwach bloku komunistycznego wciąż wrastały. Po 1977 roku fala westernizacji zalała całe państwo, towary rodzime zostały zastąpione na rzecz tych z importu. Trudności związane z kryzysem gospodarczym dotknęły przede wszystkim ludność Egiptu. Nastroje społeczne wewnątrz kraju były nie najlepsze, dochodziło do manifestacji antyrządowych, strajków pracowników wielkich zakładów przemysłu bawełnianego, brutalnych pacyfikacji, a także krytyki głowy państwa za podejmowanie niesłusznych i niekorzystnych dla Egipcjan decyzji. Usunięta na chwilę przez prezydenta cenzura mediów została na nowo przywrócona, ażeby zaprzestać ustawicznego, w dużej mierze negatywnego komentowania jego działań. Liberalizm, który miał być nowym systemem w państwie, obecny był jedynie w teoriach samego władcy Egiptu, a w rzeczywistości jednak nie był przez niego praktykowany. Opozycyjne partie polityczne, które odważyły się na krytykę władzy, były natychmiastowo cenzurowane. Ich działania na forum publicznym były ograniczane, a nawet zwalczane metodami policyjnymi. Dochodziło również do licznych aresztowań znanych i uczonych Egipcjan (wśród nich znalazła się ważna egipska aktywistka i feministka – dr Nawal El-Sadaawi), duchownych, aktywistów religijnych, którzy nie zgadzali się z polityką prezydenta. Grono osób niezadowolonych ze sposobu sprawowania władzy przez Sadata wciąż się powiększało i rosło w siłę, zwłaszcza wśród ugrupowań o charakterze religijnym. Pojawiały się nowe stowarzyszenia, które za główne, a niekiedy jedyne źródło dialogu uważały język islamu. Prąd aktywności religijnej stawał się coraz bardziej popularny wśród Egipcjan. Nastąpił znaczny bunt aktywistów radykalnych. Członkowie tych ugrupowań wierzyli, że tylko postępowanie zgodnie z nauką religii muzułmańskiej może zwalczyć problemy z jakimi boryka się kraj (głównie korupcja, niesprawiedliwość). Relacje prezydenta z organizacjami islamistycznymi ulegały pogorszeniu. Wzrastał również terroryzm. Członkowie Stowarzyszenia Braci Muzułmanów potępiali władcę za nadmierną otwartość względem państw Zachodu, jak również za westernizację poszczególnych dziedzin życia ludności Egiptu. Nie odpowiadały im także warunki traktatu pokojowego z Izraelem zawartego w Waszyngtonie, za który Anwar as-Sadat otrzymał w 1978 roku Pokojową Nagrodę Nobla. Uznawali jego sposób sprawowania władzy za apostazję.
6 października 1981 roku egipska organizacja religijna Dżihad w nadziei na rozpoczęcie rewolucji w państwie dokonała w Kairze zamachu na prezydenta, który poniósł w nim natychmiastową śmierć.
Zabójstwo Anwara as-Sadata nie spotkało się z tak emocjonalną reakcją społeczną w Egipcie jak śmierć Gamala Abdel Nasera. Zamach na prezydenta bardziej dotknął rząd Stanów Zjednoczonych, aniżeli samych Egipcjan. O jego zasługach rozpisywała się prasa amerykańska, natomiast ludność Republiki Egiptu była na to wydarzenie obojętna. Egipcjanie mieli żal do Sadata za wzmożoną bliskość ze światem Zachodu i lekceważenie ich potrzeb.
Po śmierci prezydenta Egiptu jego następcą został dotychczasowy wiceprezydent – Hosni Mubarak, który oficjalnie urząd głowy państwa zajął 14 października 1981 roku (w plebiscycie z 13 października 1981 roku Hosni Mubarak uzyskał 98,4% poparcia ze strony głosujących; za jego kandydaturą opowiedziało się również wojsko). W kraju obawiano się, że podczas wolnych wyborów władzę przejęłyby ugrupowania islamistyczne, toteż Hosni Mubarak, jako sojusznik Zachodu w walce z międzynarodowym terroryzmem otrzymał tak duże poparcie. Został on obdarzony zaufaniem i wprowadzony do świata polityki i władzy już przez Gamala Abdel Nasera, który zaangażował go do odbudowy egipskiej floty lotniczej po porażce w 1967 roku. Uchodził za osobę wierną swoim przekonaniom, powściągliwą oraz za dobrego negocjatora. Był szanowany przez władze krajów arabskich, dlatego też Anwar as-Sadat zdecydował się mianować go wiceprezydentem Egiptu. Nie posiadał on wówczas jednak dużej mocy w zakresie podejmowania decyzji wagi państwowej. Mubarak był spokojną, wyważoną stroną Sadata, który postrzegany był za polityka porywczego, łatwo poddającego się emocjom.
Po objęciu stanowiska prezydenta Republiki Egiptu Hosni Mubarak początkowo zachowywał styl sprawowania władzy swojego poprzednika. W pierwszej kolejności postanowił doprowadzić do tego, aby oprawcy Sadata ponieśli konsekwencje za swoje czyny. Wśród aktywistów grup islamistycznych Dżihad oraz Wspólnota Islamska zapadły wyroki dożywotnich robót publicznych oraz kary więzienia. Rozpoczął walkę z fundamentalistycznymi ugrupowaniami religijnymi. Wprowadził stan wyjątkowy w kraju, który utrzymywał się przez kolejne 30 lat sprawowania przez niego urzędu głowy państwa (do momentu, kiedy Mubarak podał się w 2011 roku do dymisji). Gwarantowało to Hosniemu Mubarakowi skuteczne zwalczanie opozycji i prowadzenie nieskrępowanych rządów, które mimo wielu absurdów realizowane były zgodne z Konstytucją Egiptu (w imię bezpieczeństwa wewnętrznego państwa). W kraju autorytaryzm współistniał z ograniczonymi swobodami obywatelskimi. Mubarak realizował plan gospodarki liberalnej (myśląc, że pomoże to w kontroli niespokojnych nastrojów społecznych), dzięki czemu urealniano kolejne reformy polityczne i planowano nowe inwestycje z zakresu rolnictwa i przemysłu. Dążył do obniżenia ceł, zmniejszenia podatków, reform systemu bankowego oraz zbliżenia gospodarczego z Unią Europejską. W państwie wzmocniła się rola parlamentu, przyzwolono na działanie partii politycznych. Chociaż konstytucja gwarantowała trójpodział władzy, to sądy w dalszym ciągu były uzależnione od władzy wykonawczej. Prezydent w dalszym ciągu mógł powoływać premiera, a cały gabinet był odpowiedzialny przed głową państwa. W maju 1984 roku Mubarak zdecydował się odsunąć ze stanowisk kierowniczych oraz ze świata polityki osoby, które były najbardziej związane z Sadatem (także brata byłego prezydenta). Miało to służyć w walce z falą korupcji, jaka zalała Egipt za przyzwoleniem poprzedniego rządzącego. W tym samym roku doprowadził również do poprawy stosunków politycznych ze Związkiem Radzieckim (pod warunkiem, że jego władze nie będą ingerowały w politykę wewnętrzną Egiptu), a także z krajami arabskimi, które za czasów Sadata, w 1979 roku odsunęły Egipt z Ligii Państw Arabskich (Republika Egiptu został przyjęta na nowo do Ligii Państw Arabskich w 1989 roku). W zamian za sojusz zawiązany ze Stanami Zjednoczonymi, Europa Zachodnia i państwa Zatoki Perskiej anulowały względem Egiptu dług w wysokości 20 mld dolarów, a drugie tyle zadłużenia podzieliły na korzystne raty. Gospodarka Egiptu w dalszym ciągu była w nienajlepszej kondycji. Sprywatyzowano ponad 300 zakładów. W efekcie inflacji pracownicy na poszczególnych stanowiskach otrzymywali wynagrodzenie niewspółmierne z obowiązkami jakie pełnili (np. służący zarabiał cztery razy więcej, aniżeli nauczyciel w szkole). Ceny produktów na półkach sklepowych były tak wysokie, że wyżywienie rodziny z jednej pensji stawało się niemożliwe. Dochodziło do sytuacji, gdzie produkty rodzime były droższe od dóbr importowanych z krajów ościennych. Dodatkowo wciąż wzrastała liczba pracowników na stanowiskach państwowych (sektor administracji). Destabilizacja pomiędzy Egipcjanami wzrastała. Około 23% mieszkańców kraju żyło w ubóstwie, a ponad połowa pozostawała w biedzie. U 40% mieszkańców dzienny budżet wynosił mniej niż dwa dolary dziennie. Sprzyjało to powstawaniu ugrupowań o charakterze radykalnym. Egipt otrzymywał pomoc gospodarczą między innymi od Stanów Zjednoczonych, jednakże nie były to bezinteresowne datki pieniężne. Amerykanie stworzyli na terenie Republiki Egiptu bazy wojskowe, lotnicze i morskie. Kraj ponownie był uzależniony od obcego mocarstwa, choć tym razem nie w tak dużym stopniu jak poprzednio.
W podejmowaniu decyzji przez Hosniego Mubaraka wspierało go wojsko, które było podporą władzy i miało dużą siłę decyzyjną w kwestiach państwowych oraz Partia Narodowo-Demokratyczna. Sektor wojskowy kontrolował większość wpływów gospodarczych. Autorytarne rządy w państwie odbywały się pod ścisłą kontrolą rządu. Pomimo ustawy z 1984 roku gwarantującej formowanie się partii politycznych (za wyjątkiem partii o charakterze religijnym), każda opozycyjna organizacja była skutecznie zwalczana przez rządzącego za pomocą metod policyjnych. Partie, które nie zgadzały się z podejmowanymi przez prezydenta decyzjami, miały ograniczone działania na forum publicznym, a ich członkowie byli notorycznie kontrolowani. Mało aktywne politycznie społeczeństwo zdominowane przez poddańczą kulturę polityczną nie potrafiło przeciwstawić się zbiurokratyzowanemu aparatowi władzy. Wszelkie powstania były szybko tłumione, przez co obywatele tracili zapał do tworzenia nowych. W 1985 roku studenci kairskiego uniwersytety Al-Azhar zorganizowali demonstrację pod hasłami islamistycznymi. W efekcie protestów uczelnia została zamknięta na dwa tygodnie. Demonstracje wznowiono 1986 roku w kilku większych miastach Egiptu, w tym w Asjucie, które zostało stłumione, a jego uczestnicy wtrąceni do więzienia. Zamieszki w Kairze w 1986 roku oraz 1987 roku również zostały powstrzymane. Zaostrzono również cenzurę obyczajową oraz ograniczono swobodę działania ugrupowań o charakterze feministycznym. Wówczas w kraju liczyło się wojsko, układy plemienne, a także elita polityczna i gospodarcza. Powodowało to zwiększające się niezadowolenie społeczne, zwłaszcza wśród studentów, którzy po ukończeniu uczelni wyższej nie mogli znaleźć w kraju zatrudnienia, a w następstwie założyć rodziny (zawarcie związku małżeńskiego w Egipcie wymaga nakładów pieniężnych; dodatkowo brak warunków mieszkaniowych nie sprzyja tworzeniem nowych rodzin przez młode osoby). Wyż demograficzny, jaki nastąpił w okresie rządów Hosniego Mubaraka spowodował, że liczba populacji wzrosła z 40 milionów na 80 milionów (z czego połowa to obywatele poniżej 25 roku życia).
W 1992 roku na Tahrir doszło do kolejnych demonstracji ludności, która zrozpaczona wizją braku perspektyw na przyszłość, protestowała w imię lepszego bytu. Impulsem do zrzeszenia się demonstrantów było trzęsienie ziemi, w którym pod gruzami miasta zginęło 1000 osób. Zniszczone wówczas zostały niestarannie wybudowane wieżowce, a także biedniejsze dzielnice miasta. Hosni Mubarak zobowiązał się do zapewnienia poszkodowanym schronienia, jednakże obietnice nie zostały dotrzymane. Protest ten był wyjątkowo liczny w uczestników. Demonstranci uznali, że jest to jedyny sposób na okazanie pogardy wobec rządzących. Egipcjanie, którzy w efekcie trzęsienia ziemi utracili dach nad głową, musieli radzić sobie we własnym zakresie. Po dzień dzisiejszy wiele z poszkodowanych w kataklizmie rodzin zamieszkuje kairskie „Miasto Umarłych”, a za ich domy stanowią dawne nekropolie i mauzolea. Stanowi to przykład nierealizowania przez prezydenta obietnic złożonych mieszkańcom Egiptu.
Trudna sytuacja ekonomiczna w państwie sprawiła, że Egipcjanie utracili wiarę w poprawę własnego losu. W Egipcie wzrastała dodatkowo niechęć do chrześcijan. Posądzano ich o spiskowanie przeciw islamowi. Dochodziło do konfliktów pomiędzy Koptami a muzułmanami. Podpalane były kościoły i meczety. Społeczeństwo na nowo rozwarstwiało się. W kolejnych wyborach prezydenckich w 1987, 1993, 1999 i 2005 roku Hosni Mubarak odnosił zwycięstwo. Jego poparcie szacowano w granicach 90%, chociaż frekwencja wśród głosujących była bardzo niska. Mubarak był w zasadzie jedynym kandydatem na to stanowisko (miał silną pozycję nie tylko w kraju, ale i na całym Bliskim Wschodzie), toteż wiarygodność wyborów poddawana jest wciąż pod wątpliwość. W latach 90 XX wieku nasiliły się działania fundamentalistów, które tym razem zostały skierowane w turystów spędzających swoje urlopy w Kairze, czy Luksorze. Przez 30 lat sprawowania władzy Hosni Mubarak prowadził nasilający się konflikt z ugrupowaniami islamistycznymi (głównie Bractwem Muzułmanów), których członkowie próbowali przeniknąć do struktur politycznych państwa i wskrzesić kalifat i panislamizm. Odbijało się to negatywnie na sytuacji w kraju. Prezydent próbował walczyć z terroryzmem i radykalizmem w Egipcie. Dodatkowo brak stabilności dodawał nieustający konflikt arabsko-izraelski. Na mocy ustawy z 1992 roku o zwalczaniu terroryzmu władza uzyskała szeroki zakres uprawnień względem ograniczania swobód obywateli pod pretekstem zachowania bezpieczeństwa w państwie. Zakazano organizowania demonstracji i zgromadzeń w miejscach publicznych. W 2005 roku zmieniły się zasady wybierania prezydenta, który dotychczas był powoływany przez decyzje Zgromadzenia Narodowego. Artykuł 76 konstytucji uległ zmianie, a wybory zamienione na powszechne oraz bezpośrednie. Głowa państwa otrzymała wiele uprawnień. Prezydent posiadał inicjatywę ustawodawczą, prawo do amnestii, był również zwierzchnikiem sił zbrojnych, a jego sposób rządzenia odbywał się za pomocą dekretów zatwierdzanych przez Zgromadzenie Narodowe. Rządzący Egiptem mógł również zostać postawiony w stan oskarżenia i być sądzony przez trybunał.
Przez cały okres sprawowania władzy przez Hosniego Mubaraka Egipcjanie borykali się z problemem notorycznego naruszania ich praw obywatelskich oraz praw człowieka. Choć prasa uchodziła za czwarty filar władzy (była z pozoru niezależna, a także popularna wśród obywateli), cenzura nie pozwalała na jej swobodne działanie, mimo że konstytucja gwarantowała wolność słowa. Obywatele za drobne przewinienia byli aresztowani, a nawet torturowani przez siły policyjne. Według raportu Amnesty International z 2004 roku tortury były jedną z powszechnych metod stosowanych wobec więźniów w aresztach egipskich. 33Stosowano również karę śmierci. Wielu poszkodowanych było przetrzymywanych w więzieniach bez wyroków. W związku z panującym w kraju stanem wyjątkowym cywile byli sądzeni przez sądy wojskowe. Bardzo często procesy te były stronnicze, bez prawa do odwołania się od wyroku. W 2008 roku w Egipcie nastąpił wzrost tendencji do tworzenia niezależnej prasy, a także zwiększył się dostęp do internetu. Stało się to początkiem formowania się w świecie wirtualnym pierwszych demonstracji przeciwko reżimowi, a także do znacznego wzrostu aktywności politycznej ze strony młodych Egipcjan. Był to zalążek fali antyrządowych protestów od 2011 roku na placu Tahrir, których efektem stało się ustąpienie Mubaraka 11 lutego 2011 roku ze stanowiska prezydenta Egiptu. Demonstracje, nazywane Arabską Wiosną, zyskały miano internetowej rewolucji.
Natalia Rani Junik | Kulturoznawca, fotograf
Osoba bezgranicznie oddana sztuce. Absolwentka kulturoznawstwa. Fotografia i miłość do kultury arabskiej grają pierwsze skrzypce w jej życiu. To dzięki tym dziedzinom jest w stanie w jakikolwiek sposób egzystować. Poprzez „zatrzymywanie” ulotnych chwil na stopklatkach stara się wyrażać siebie.
Motywy oniryczne to jedna z najważniejszych części tworzących jej pasję – to właśnie dzięki snom powstało wiele fotografii. Zajmuje się tworzeniem teatru w fotografii.
Arabistyka to natomiast coś, dzięki czemu jej spojrzenie na rzeczywistość mieni się we wszelkich barwach. Prowadzi bloga fotograficznego – www.ranijunik.blogspot.co.uk
Tagi: arabska wiosna, Egipt, rewolucja
