Rodzina w kontekście wielokulturowości
Różnorodność definicji rodziny jako instytucji obejmuje wielość pełnionych przez nią funkcji. „Nie ma bowiem takiej centralnej funkcji, względnie takiego zespołu funkcji, który by w każdym społeczeństwie cechował zasadniczo rodzinę – nawet przyjmowana za podstawową: funkcja prokreacyjna, tj. rodzenie i wychowywanie dzieci. Mimo to, socjologowie usiłują objąć pojęciem rodziny, jako instytucji społecznej, kilka przynajmniej funkcji, które występują dość powszechnie. Wskazują tutaj na dwie takie funkcje: rozrodczą (utrzymywanie ciągłości biologicznej) oraz wychowawczą (przekazywanie dziedzictwa kulturowego szerszych zbiorowości)”[1].
Wśród socjologów istnieje natomiast zgodność poglądów odnośnie kwestii, iż „spośród wszystkich organizacji – dużych i małych, jakie wytwarza społeczeństwo, żadna nie przewyższa rodziny pod względem znaczenia socjologicznego. Rodzina uważana jest zgodnie przez wszystkich socjologów za podstawową grupę społeczną”[2]. Rodzina jest to zespół ludzi ze sobą spokrewnionych. Rodzina to małżonkowie i ich dzieci. Rodzina to także rodzeństwo oraz ci, którzy są związani pokrewieństwem czy powinowactwem. Najbardziej ogólna definicja rodziny głosi, że „jest to grupa osób połączonych więzami małżeństwa, pokrewieństwa lub adopcji, na ogół wspólnie zamieszkująca i współdziałająca wewnętrznie odpowiednio do społecznie określonego i uznanego podziału ról i również społecznie określonego zestawu jej zadań”[3]. Janusz Homplewicz określa rodzinę jako „wspólnotę życia i miłości, doświadczeń i błądzeń, naturalne środowisko o określonej autonomii trwania, programie życia i przekazu wartości”[4]. Antonina Kłoskowska dodaje, że „stanowi ona jedną z najbardziej uniwersalnych form stosunków społecznych”[5], a Zbigniew Tyszka, że „jest nierozerwalnie związana z istnieniem ludzkiego społeczeństwa i kultury”[6].
W czasach ponowoczesnych „rodzina” w sensie kulturowym „przestaje być instytucją naturalną i konieczną, w którą się po prostu „wchodzi”, tak jak – zgodnie z prawami biologii – wchodzi się w wiek dojrzały”[7]. Jednak pomimo pojawienia się w Europie nowych trendów kulturowych, w Polsce, rodzina zarówno dla dorosłych członków społeczeństw jak i dla pokolenia młodzieży, w dalszym ciągu stanowi jedną z najbardziej cenionych wartości. W Polsce pozostało nienaruszone wyobrażenie kulturowe „że to rodzina (i to trwała i monogamiczna) jest naturalnym składnikiem życia społecznego”[8]. To w rodzinie „ma miejsce proces wprowadzania jednostki przez znaczących <<innych>> do świata społecznego. Rodzice przekazują dziecku pewien obraz, strukturę sensu zależną z jednej strony od miejsca rodziny w społeczeństwie, z drugiej od specyfiki indywidualnego nadawania znaczeń rzeczywistości, zdeterminowanego biografią rodziny”[9].
Ten rodzinny zasób wiedzy określany terminem „etosu rodzinnego” jest przekazywany w kolejnych pokoleniach, stając się przekazem międzypokoleniowym, familijną „strukturą sensu”[10]. Staje się on dla jednostki ważną perspektywą, znaczącym elementem kształtowania tożsamości społecznej jednostki. Zatem rodzina jest ważna w dwóch wymiarach: jako pierwotna instytucja uspołecznienia, i transmisji wzorów kultury, która wyposaża jednostki w podstawowy zasób kulturowy, dając im zdolność do interpretowania świata, umożliwiając wkraczanie i funkcjonowanie w innych kręgach społecznych. W drugim wymiarze rodzina jest instytucją, która dostarcza jednostkom repertuaru tradycji, określa sposoby ich wartościowania, bazując na różnorodnych przekazach, i kontroluje je, wytwarzając jednocześnie podstawowe wzory adaptacyjne[11].
Bardzo interesujący typ rodziny mieszanej kulturowo pojawia się w wielokulturowych społeczeństwach Stanów Zjednoczonych, Australii czy Kanady oraz w skupiskach wielkomiejskich w Europie. Są to rodziny stworzone z osób które wchodzą w związek małżeński kolejny już raz, a do nowej rodziny wnoszą dzieci z innych małżeństw z osobami z innych kultur. Zdarza się, że pod jednym dachem mieszka rodzina złożona z ludzi o różnym pochodzeniu rasowym i etnicznym, niepołączona więzami biologicznymi, ale w istocie rzeczy nie tylko spowinowacona, ale także spokrewniona. Jako przykład można podać przypadek aktora Woody’ego Allena, Amerykanina pochodzenia żydowskiego, który poślubiwszy aktorkę Mię Farrow, adoptował wraz z nią troje azjatyckich dzieci. Głośne perypetie z wychowywaniem tych dzieci opisywała prasa amerykańska, stąd wiele wiadomo o problemach oraz barierach związanych z procesami budowy związków pokrewieństwa między ludźmi wywodzącymi się z różnych grup kulturowych[12].
[1] W. Mrozek, Rodzina górnicza. Przekształcenia społeczne w górnośląskim środowisku górniczym, Wydawnictwo Instytut Górnośląski, Katowice 1995, s. 9.
[2] R. M. Mac Iver, Society: Its structure and changes, R. Long & R. R. Smith, Glencoe 1951, s. 154.
[3] Z. Bauman, Zarys socjologii. Zagadnienia i pojęcia, PWN, Warszawa 1962, s. 250.
[4] K. Denek, Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Adam Marszałek, Toruń 2000, s. 43.
[5] L. Kocik, Rodzina w obliczu wartości i wzorów życia ponowoczesnego świata, AFM, Kraków 2006, s. 58.
[6] Tamże.
[7] H. Świda–Ziemba, Młodzież końca tysiąclecia. Obraz świata i bycia w świecie, ISNS UW, Warszawa 2000, s. 469.
[8] Tamże, s. 470.
[9] A. Cierpka, Tożsamość jednostki wśród rodzinnych narracji, w: Narracja jako sposób rozumienia świata, red. J. Trzebiński, Wyd. Gdańskie, Gdańsk 2002, s. 174.
[10] Tamże.
[11] D. Bertaux, P. Thompson, Introduction, w: Between Generations. Family Models, Myths and Memories, red. D. Bertaux, P. Thompson, Oxfort University Press, Oxfort 1993, s. 4.
[12] T. Paleczny, Interpersonalne stosunki międzykulturowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007, s. 55.
dr Ewa Sowa-Behtane | Spec. od związków mieszanych i kultury Algierii
Doktor nauk humanistycznych, naukowiec, nauczyciel akademicki, pedagog, profilaktyk społeczny, autorka wielu artykułów naukowych.
Prezes Stowarzyszenia Rodzin Wielokulturowych. Pracę doktorską obroniła na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Zainteresowania naukowe to rodziny wielokulturowe, edukacja międzykulturowa, socjologia wartości, aksjologia, patologie społeczne oraz metody resocjalizacji.
Prywatnie żona Algierczyka, mieszkanka Krakowa, pasjonatka podróży afrykańskich oraz fascynatka kultury Algierii.
Tagi: rodzina, związki mieszane
